مدیریت کیفیت نرم افزار (Software Quality Management) فرایندی مهندسی است که در آن تلاش می‌شود تا کیفیت نرم‌افزارها در طول توسعه و عرضه به مشتریان حفظ و بیشتر شود. هدف اصلی مدیریت کیفیت نرم‌افزار، ارائه یک نرم‌افزار با کیفیت بالا و قابل اعتماد به مشتریان است. در مقالات پیشین سیستم مدیریت تضمین کیفیت، راجع به مفهوم مدیریت کیفیت به طور مفصل صحبت کردیم و مفاهیمی مانند تضمین کیفیت چیست، مراحل اجرای تضمین کیفیت، اصول تضمین کیفیت، ابزارهای تضمین کیفیت صحبت کردیم.
تضمین کیفیت نرم افزار یک رویکرد سیستماتیک است که برای اطمینان حاصل کردن از کیفیت هر نرم افزار در طول تمام فرآیند توسعه و تحویل آن استفاده می شود. این فرآیند شامل استراتژی ها، روش ها و فعالیت های مدیریت کیفیت است که به طور کلی به برنامه ریزی، کنترل و بهبود کیفیت نرم افزار می پردازد.
در این مقاله قصد داریم به چرایی و چگونگی کاربرد مدیریت کیفیت در امور نرم افزاری، مزایا و چالش های این حوزه بیشتر صحبت کنیم. با ما تا آخر این مقاله همراه باشید.
سنجش کیفیت نرم افزار با ISO 9001
سنجش کیفیت نرم افزار با ISO 9001، مفهومی فراتر از کنترل کیفیت نرم افزار است زیرا کنترل کیفی، فرایند را از نظر المان‌های استاندارد مورد بررسی قرار می‌دهد ولی مدیریت کیفیت، کل فرایند تولید را از ابتدا تا انتها مورد بررسی قرار داده و به نوعی پیشگیری از بروز مشکل و خطا است. یعنی به جز کنترل استانداردها و رعایت کیفیت نرم افزار، با شبیه سازی روند فرایندها، هراتفاقی در روند تولید و توسعه نرم افزار را پیش بینی کرده و از بروز آن جلوگیری می نماید.
مزایای مدیریت کیفیت نرم افزار
مزایای بی شماری برای مدیریت کیفیت نرم افزار می توان نام برد که در دسته بندی کلی به صورت زیر می توان خلاصه کرد:
افزایش رضایت مشتری: با مدیریت کیفیت نرم‌افزار، مشتریان اعتماد بیشتری به محصول و شرکت خواهند داشت.
کاهش هزینه‌ها: با شناسایی و رفع خطاها، در مراحل ابتدایی، بدون نیاز به تغییرات عمده و با کاهش هزینه‌ها، تضمین کیفیت صورت می پذیرد. توجه داشته باشید که برای رسیدن به این تخصص و کاهش هزینه، هزینه ای برای آموزش و تجهیز و… باید متحمل شوید که در ادامه در قسمت چالش ها بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد.
افزایش بهره‌وری: با داشتن یک نرم‌افزار با کیفیت، کاربران قادر خواهند بود بهره‌وری بیشتری در انجام وظایف خود داشته باشند.
حفظ سهم بازار: با ارائه نرم‌افزار با کیفیت، شرکت قادر خواهد بود سهم بازار خود را در مقابل رقبا حفظ کرده و حتی افزایش دهد.
چالش های کیفیت نرم افزار
از عمده ترین چالش هایی که در استقرار مدیریت تضمین کیفیت در سازمان ها وجود دارد در ادامه لیست شده است:
هزینه‌بر بودن: مدیریت کیفیت نرم‌افزار، هزینه‌هایی مانند آموزش، تجهیزات و زمان بندی بیشتری را می‌طلبد.
زمان‌بر بودن: بررسی و ارزیابی کیفیت نرم‌افزار براساس استانداردها، فرایندی تخصصی و زمان بر می باشد و ممکن است منجر به تأخیر در عرضه محصول شود.مزایا و چالش ها تضمین کیفیت نرم افزار پیچیدگی
پیاده‌سازی مدیریت کیفیت نرم‌افزار، نیازمند فرآیندها و استانداردهای دقیقی است که می‌تواند پیچیدگی را افزایش دهد.
محدودیت منابع: برای مدیریت کیفیت نرم‌افزار، نیاز به منابع انسانی و مالی مناسب است که ممکن است در دسترس نباشد.
شاخص های ارزیابی کیفیت نرم افزار
معمولا وقتی قرار است کیفیت یک نرم افزار را مورد تجزیه و بررسی قرار دهیم، از دیدگاه های زیر بهره می‌گیریم، در واقع معیارهای ارزیابی کیفیت یک محصول نرم افزار از دیدگاههای مختلف، به صورت زیر خواهد بود:
عملکرد نرم افزار (Functionality): این شاخصی نشان دهنده میزان موفقیت نرم‌افزار برای انجام وظایف مورد انتظار طراحی شده است که تا چه اندازه به درستی عمل می‌کند.
قابلیت حمل و نقل (Portability): شاخصی برای نشان دادن قابلیت اجرا و انتقال نرم‌افزار بین سیستم‌های مختلف را دارد.
کارایی (Efficiency): شاخصی که میزان استفاده بهینه از منابع موجود نرم‌افزار را نشان می‌دهد.
قابلیت نگهداری (Maintainability): میزان قابلیت تغییر در نرم‌افزار و امکان به‌روزرسانی است.
قابلیت تست (Testability): این شاخص، بررسی کننده میزان راحتی تست و اعتبارسنجی نرم‌افزار است.
رابط کاربری (Usability): این شاخصی مقدار سادگی و سهولت استفاده از نرم افزار را برای کاربران نشان می دهد.
قابلیت اطمینان (Reliability): شاخصی که براساس آن می توان نشان داد که نرم‌افزار تا چه اندازه به طور پیوسته و بدون خطا عمل می‌کند.
امنیت (Security): نمایش دهنده ریسک و احتمال نفوذ در نرم‌افزار و مقاومت آن در برابر حملات است.
کارشناس تضمین کیفیت نرم افزار
کارشناس تضمین کیفیت نرم افزار (کارشناس تست نرم افزار) وظایف گوناگونی را انجام می‌دهد. او مسئولیت های مهمی در ارزیابی و اطمینان از کیفیت نرم افزار دارد. این وظایف شامل بررسی استانداردها و روش های توسعه نرم افزار، ارزیابی کیفیت محصول نهایی، بررسی روند توسعه نرم افزار، ارزیابی فرآیندها و در نهایت مستندسازی و ارشیو است. علاوه بر این، کارشناس تست نرم افزار، ممکن است بهبود فرآیندهای توسعه نرم افزار، تعیین استانداردهای کیفیت و آموزش کارکنان نیز برعهده کارشناس تضمین کیفیت گذاشته شود.
متد در مهندسی نرم افزار چیست
منظور از متد در مهندسی به معنای یک روش یا رویکرد مشخص برای انجام یک فعالیت است. متدها در مهندسی نرم افزار برای توسعه، طراحی و اجرای سیستم‌های نرم افزاری مورد استفاده قرار می گیرد. این متدها بر اساس متدولوژی های مختلف مانند متدولوژی آبشاری یا متدولوژی چابک، تعریف و استفاده می شوند. متدها می توانند شامل فرآیندها، تکنیک ها، ابزارها و الگوهایی باشند که برای رسیدن به هدف مشخصی در فرآیند توسعه نرم افزار استفاده می شوند.
بررسی کیفیت نرم افزار در متدولوژی آبشاری و چابک
در هر دو متدولوژی آبشاری و چابک، تضمین کیفیت نرم افزار از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال، رویکردها و روش های مورد استفاده برای سنجش نرم افزار و ارتقای کیفیت در هر یک از این متدولوژی ها با هم متفاوت است.
متدولوژی آبشاری
در متدولوژی آبشاری، تست و بررسی کیفیت به طور سنتی در مراحل بعد از چرخه توسعه انجام می شود. این مراحل شامل موارد زیر می شوند:
- تست واحد: در مرحله اول، بررسی و آزمایش عملکرد هر ماژول یا واحد کد به طور جداگانه صورت می پذیرد.
- تست ادغام: در این مرحله از تضمین کیفیت، عملکرد ماژول های مختلف به صورت یکجا و در کنار هم آزمایش می شود.
- تست سیستم: بعد از حصول اطمینان از درستی عملکرد نرم افزار، سیستم نرم افزاری با توجه به نیازهای کاربر و الزاماتی که سیستم باید داشته باشد بررسی می گردد.
- تست پذیرش: در این مرحله، نرم افزار در اختیار کاربران نهایی قرار می گیرد تا کیفیت آن را ارزیابی کرده و درباره انطباق آن ها با نیازهای خود اطمینان حاصل کنند.
اضافه بر این مراحل، در این متدولوژی برای یافتن و رفع اشکالات در مراحل اولیه توسعه، از بازرسی و مرور بر کد نیز انجام می شود.
اگر بخواهیم با یک مثال درباره تضمین کیفیت یک نرم افزار حسابداری، مسئله را شفاف تر کنیم، اگر از متدولوژی آبشاری برای توسعه استفاده می کنید در طول فاز تست یک واحد هم، ممکن است متوجه کار نکردن درست یک تابع خاص در جمع اعداد شوید و این مشکل را قبل از رسیدن به مرحله تست، در همان مراحل توسعه هم می توان کشف کرد.
متدولوژی چابک
در متدولوژی چابک (agile test)، فرایند تست و بررسی کیفیت نرم افزار در تمامی مراحل چرخه توسعه آن انجام می شود. در همه قسمت ها به طور مداوم و در طول زمان های کوتاه، بررسی و آزمایش انجام می‌شود. این روش به توسعه دهندگان نرم افزار کمک می کند تا اشکالات را در همان زمان وقوع به سرعت شناسایی کرده و نسبت به رفع آن اقدام کنند تا از انحراف پروژه از مسیر درست در اولین فرصت جلوگیری کنند.
معروف ترین روش های تست با متدولوژی چابک
از رایج ترین روش های تست کیفیت در متدولوژی چابک عبارتند از:
- تست واحد خودکار: اگر به طور مداوم از ابزارهای خودکار و از پیش تعیین شده برای تست واحدهای کد استفاده شود.
- تست ادغام مداوم: این تست با اضافه شدن هربار کد جدید به مخزن، به طور خودکار انجام و اجرا می‌شوند.
- بازبینی کد: نوع دیگری از تست های agile این است که طی جلساتی، مشارکت و توسعه دهندگان، کدهای یکدیگر را بررسی کرده و اشکالات و ایرادات احتمالی را با هم شناسایی می کنند.
- تست پذیرش توسط مشتری: در این روش، مشتریان نهایی در فازهای مختلف با نرم افزار کار کرده و نظرات و بازخوردهای خود را ارائه می دهند.
متدولوژی چابک در توسعه نرم افزار با شناسایی و رفع زودهنگام اشکالات و دریافت بازخورد مداوم کاربران، به تولید محصولی نهایی کارآمد و مطابق نیاز مخاطب کمک می‌کند.
مقایسه متدولوژی آبشاری و چابک
انتخاب روش و متدولوژی مناسب برای بررسی کیفیت نرم افزار به عوامل مختلفی وابسته است مانند نوع پروژه، الزامات و بودجه در نظر گرفته شده. در جدول زیر به مقایسه متدولوژی آبشاری و چابک می پردازیم. همانطور که مشاهده می فرمایید متدولوژی چابک برای طرح های در حال تغییر و پویا مناسب تر است و نیاز به سرمایه گذاری اولیه بیشتر در اول پروژه است ولی متدولوژی آبشاری برای پروژهای کاملا شفاف و ثابت مناسب است و نسبت به نوع چابک، زمان و هزینه بیشتری صرف می شود.
اگر به مباحث تضمین کیفیت و کاربردهای آن در صنعت علاقمند هستید، مطالعه مطلب زیر برای شما مفید خواهد بود:
نظرات کاربران